Avni Engullu Röportajı

Avni Engullu

Gocmen bir aileden gelen biri olarak ilgili konular benim icin her daim cazip oldu. Osmanli oncesi Balkanlara yerlesen Turkler hakkinda uzun zamandir bilgi topluyorum. Yakinda bu konuda yazmak istiyorum. Makedonya, Bulgaristan ve Kosova’ da gunumuzde yasayan bu topluluklar hakkinda oralarda yasayanlardan bilgi almanin mumkun oldugunu biliyorum. Cogu seyahatlerimde bunu gerceklestirdim. Son donemlerde sosyal medyada ismiyle sIklikla karsilastigim Avni Engullu beye e-postayla ulasarak, internet uzerinden bir roportaj yapmayi -ki sonradan buna Weportaj adini verdim- onerdim. Sag olsun kabul etti ve sicak bir soylesi gerceklestirdik.

Weportaj sirasinda tam isminin Izzet Avni Engullu oldugunu ogrendigim sair, yazar ve gazeteci Avni bey Yugoslavya’ da dogdu. Kendi ifadesiyle;

1947 de Yahya Kemal Beyatli'nin Bursa’nin uzantisi gordugu Uskup’te dunyaya Esma hanim ve Cemal efendinin ilk oglu olarak Yugoslavya, daha dogrusu Makedonya’da sIkintilarin cokca hissedildigi 1947 de dunyaya geldim.
Adimin Izzet Avni olmasini babaannem karar getirir. Ben sonradan gazeteciligim sirasinda Avni' yi kullandim hep. Herkes beni oyle bilir. Bu sirri ilk defa dile getiriyorum.
Omrum gazetecilikte gecti. Gazeteciligin butunu de Uskup radyosundaydi. Merkezi Bruksel’de bulunan Uluslararasi Gazeteciler Birligine' kadar uzanan uyeligim, gazetecilikte cok yaygin bir etkinlikte bulundugum anlamina gelmektedir. Tabii gazetelerde kose yazarligim da devam etti, ek olarak. Bugun yapabildigim bu isten baska yari kalmis bazi calismalarin pesindeyim. Ancak biraz zor ve yavas gidiyor maalesef...
Dogrudan sormadim ama anladigim kadariyla Avni bey yakinda gecirdigi ciddi saglik sorunlari nedeniyle boyle yaziyor. Kendisine tekraren buyuk gecmis olsun dileklerimi iletmek isterim. Avni bey ayrica, Makedonya’da siyasi ve kultur faaliyetlerinde de bulunmaktadir. Makedonya’da Turkler arasinda ilk resmi siyasi teskilatlanma anlamina gelen Turk Demokratik Birligi adli siyasi dernegin kurucularindan olup, bu dernegin genel sekreterligini, daha sonra genel baskanligini yapti. Ayni dernegin partiye donusmesi calismalarini yonetti ve Turk Demokratik Partisi adi altinda kurulan partinin kurucu baskaniydi.

Buna kosut olarak edebiyat da ilgi alanim olmaya basladi. Tutku olarak basladigim edebiyat sonrada daha ciddi bir boyut almaya basladi. Agirlikli olarak siirde gorundugum halde hikayelerim de vardir. Cocuk edebiyatindaki denemelerim anlamlidir. Elestirmenlerle sanat tarihcileri.yeni bir acilim anlamina gelen edebiyatin 1970'ler kusaginin basina getirdi beni. Dahasi bu calismalarim sonucu, Yazarlar Birligi uyeligine kabul edildim. Gecirdigim hastaliklar sonucu su anda malulen emekliyim.

Birkac kitabin yazariyim. su anda elim altinda bulunan calismayla kose yazilarimdan olusan bir kitap uzerinde calisiyorum. Islenen konular 2000' li yillarda Makedonya’da gazeteciligin bulundugu asama ve ilgilendigi konular olarak ifade edilebilir.

Guvenilir Blog: Avni bey oradan Istanbul ve Turkiye nasil gorunuyor? Eminim degerlendirmeniz blog okurlarimiz acisindan ilginc olacaktir.

Avni Engullu:
Makedonya'dan Turkiye ve Istanbul nasil goruluyor?
Sormasi kolay, cevabi zor bir soru... Bakilacagi taraf ve bakilacagi gozluk onemli.
Makedonya Turkleri acisindan bir sorun gormuyorum genelde. Onlar Turkiye’yi ana ulkeleri olarak gormekteler. Oyle de bilmekteler. Istanbul ise esi bulunmayan bir guzelliktir tabii. Bana gore bura Turklerindeki kusur, bugunku Turkiye’yi hala Osmanli buyuklugunde algilamalari. Sanki oyle dusunmek bircok alanda o eski buyuklugun altinda ezilip kalmaya itiyor onlari.

Arnavutlar, yeni yeni Turkiye’nin Makedonya’ya kiyasla bir ekonomik guc oldugunu anladilar. Musluman olan veya Islama bagli olan Arnavutlar Turkiye’de kurtarici anlami tasiyan buyuk bir destek gormustur, gostermistir.

Yugoslavya doneminde ben ilk okulda Turkluk ugruna hapis yatan bir tarih ogretmeninden Turk milletinin buyuklugunu ogrendim. Ama herkes bu sansa sahip degildi. Yanlis bilgilerle dolu olan tarih kitaplari Turkiye dusmani bir kitle yetistiriyordu. Bazi irkci ve komunist dusunceli Arnavutlarda bu dusmanlik belirgin bir sekilde gorunuyor.

Makedonlar veya Hiristiyanlara gelince burada durum; yine okutulan tarihin etkisi ve sistemlerimizin degisIk olmasi sonucu, yanlis bilgilerle yetisen bir kusagin ortaya cikmasina yol acti. Gercekleri goren Makedon yok degil. Ancak hem az hem de gercekleri soylemekten cekindikleri izlenimi var bende.

Turkiye ile artan iliskiler, ozellikle turistik seyahatler degisIk ve olumlu bir dusuncenin olusmasina yardimci oldugunu goruyorum. Bugun Makedonya'da anlasmazliklarin temelinde Musluman Hiristiyan dini anlasmazligi yatmakta... devaminda milli anlasma cikmaktadir. Bu iliskiler butunuyle kayboldugunda gozluk de degismis olacaktir.


Guvenilir Blog: Avni bey, bu gunlerde Torbes konusunu arastirmaya gayret ediyorum. Bana yardiminiz olabilir mi? Onerilerinizi duymak isterim.
Avni Engullu: Torbes dediginiz kesimin her halde merkez ve bati Makedonya ile dogu Arnavutlukta yasayan bir etnik topluluk oldugunu bilirsiniz. Sar dagi eteklerinde yasayan Goralilardan bazi farkliliklar arzedebilir ama bana gore ayni etnik topluluktan baska bir sey degildir.
Guvenilir Blog: Bende ayni fikirdeyim, Goralilarla Torbesler ayni etnik toplumdur. Arastirmalarim acisindan Torbeslerle gorusmek cok fayda saglamiyor. Cunku bunu yaptim ve onlarin etnik yapilari konusunda cok bilgili olmadiklarini gordum. Konuyla alakali kitaplara her zaman ihtiyacim olur. Ya da bu konularda calisan arastirmacilarla tanismam gerekir.
Avni Engullu: Bunu arastiranlarin siyasi bir saplantiya sahip olmadiklarini dusunuyorum. Dogruyu ulasmak icin, hic bir tarafin degirmenine su tasimayanlari secmek gerekir.Baslangic icin sunu soyleyeyim;
Torbesler nokta nokta yasamaktalar. Osmanli geldiginde Islami ilk kabul eden onlar olmus. Neden ?

Evet, kocaman bir neden var…
Ben onlarin Osmanlilari kendilerine yakin gorduklerini, akraba gorduklerini dusunuyorum. Belki yanlis dusunuyorum… Ama Makedon bilim adamlari bana gore hem yanlis dusunuyorlar hem de bilimi siyasete alet ediyorlar.
Guvenilir Blog: Torbeslerin Osmanli oncesi 5-6. asirda goc eden Oguz boylarindan olduklarini biliyorum. Asil olarak Kuman ve Pecenek boylarindan olusuyorlar. Makedonya'da Torbes Bulgaristan'da Pomak ismiyle aniliyorlar. Ancak cevabini bulamadigim tek bir soru var... Bunyesinde 4-5 bin kadar Turkce kelime bulunsa da neden eski Makedonca dilini kullaniyorlar? Dogru bir neden mi? bilmiyorum ama benim ailemde de gorulen, Karamanli bir Turkmen ile Brod da yasayan bir Torbes kizinin hayatlarini birlestirmesinde oldugu gibi, tum goc hareketlerinde gerceklesen bir sentez yasandi. Yani muhacirlerle yerel bireyler evlendiler ve yeni melez gruplar olustu. Dogal olarak bu, destekleyen sosyal, ekonomik ve dini nedenlerle gerceklesti.
Avni Engullu: Makedonya’nin dogusunda da Pomaklar var Bulgaristan’da oldugu gibi… Bana gore Pecenek, Kuman, Gokoguz ve Bular Turkleri 5-6. asirlarda Balkanlara geldiklerinde Slav unsurlari agir basar ve zaman icinde lisanlari ve dinleri degisime ugrar. Bazi bilim adamlaina gore Turk boylari Hiristiyanligi Slavlardan almislardir.

Sar kelimesi Turk lehcelerinde dag demektir.
Vardar nehrinin adi Vardaryot Turklerinden gelir.
Kumonova sehrinin adi Kuman Turklerinden kalmistir.
Bulgar kelimeside Bulgar Turklerinden kalmadir.
Buna benzer daha bir cok kelime bulabiliriz.

Bulgarlar bugun Hiristiyandir ve Slav kabul edilirler. Halbuki Bulgar Turkleriyle Slav karisimi demek daha dogrudur.

Saydigim yerlerdeki etnik topluluklar diyelim Makedonca konusuyorlar. Makedonya 1944 de milletiyle devletiyle Tito rejiminde kuruldu. Makedonya'lilar Yugoslavya butunlugune Makedonya olarak girdiler. Kendilerine Makedon dediklerine gore ben de onlari Makedon kabul etmekte bir engel gormuyorum. Makedon'luk meselesi olusmus bir durum. Ancak bugun Yunanistan'la sorunlar devam ediyor. Bulgaristan Makedonya'yi taniyor ve Makedoncayi ise Bulgarcanin bir agzi olarak goruyor.

Donelim Torbeslere, ben kesinlikle Torbesleri Pecenek, Gokoguz ve Kuman acisindan degerlendiriyorum.

Size bir gercegi daha anip bitireyim;
Bugunku genclerin cogu uydu antenler vasitasiyla Turkcelerini gelistiriyorlar. Ancak benim izledigim su; Turkce programlari seyredemeyenler Arnavutca ve Makedonca'nin etkisiyle yavas yavas yabancilasmaktalar… Bu boyle surerse elli sene sonra bu gencler belki musluman kalacaklar ama asimile olacaklar. En bariz bir ornek; oz teyzemin kizi Makedonca egitim gordugunden ben Turkce konusurum, O bana Makedonca cevap verir. Velhasil sorun bizde, bu konu Turk bilim adamlari tarafindan yeterince incelenmedi.

Guvenilir Blog: Torbes ve Pomaklarin Turkce konusmamasi konusundaki dusuncelerinize katilirim. Ancak ortada bir celiski var; Gokoguzlar Moldovya’da dillerini korur, hatta musluman olmayarak gunumuze Hiristiyan gelirken diger Turk boylarinin dilini kaybetmeleri ve Osmanlilar gelince dinleri degistirerek musluman olmalari aciklanmasi gereken bir durum. Demokrasinin olmadigi ortamlarda asimilasyon olabiliyor. Dolayisiyla bir kisim Turk boylarinin sadece dilini degil kimligini de kaybettigi bir gercektir. Ancak bunun tersi de dogrudur. Selcuklu ve Osmanli donemlerinde bir cok etnik unsur hakim unsurlarla bir sentez olusturmus yani karismistir. Ataturkun getirdigi Turkluk kavrami bu sebeple bir ust kimlik durumundadir.
Avni Engullu: Dediklerinizi anliyorum ve katiliyorum, ama...

Bugun Moldovada Gagavuz gencleri de Turkcenin Gagavuz agzini neredeyse kaybetmekte maalesef...
Bu daha uzun surmus bir surec... ama bugun Moldova asilli buyukler bile bundan yakinmaktalar. Ben size ornek olarak bir Gagavuz sairinin yakinmasini kendi dilinde, Gagavuzca ilginize sunuyorum:

Gagavuzluk Kayip mi?
Todor Zanet(19.10.2007)
Dili hem dini koruduk
Simdi dili kuruttuk
Arada var bir Rusca o da bozuk !
Kayip, yok oler Gagavuzluk !

Kaynak: http://www.guvenilir.org/